Σάββατο 23 Απριλίου 2011

ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ


  • Εισαγωγικά:
Για την ανάπτυξη μιας παραγράφου πρώτιστα απαιτείται η συγκέντρωση επαρκούς  και έγκυρου υλικού, με το οποίο θα υποστηριχθεί πειστικά η θεματική πρόταση. Αξίζει ακόμη να παρατηρηθεί ότι στη διαδικασία της παραγραφοποίησης δεν πρέπει να υπάρχει αυτοσχεδιασμός αλλά προσχεδιασμός,
δηλαδή εξασφάλιση αξιόλογων λεπτομερειών και μέριμνα για τη διάρθρωση - δομή τους. Ειδικότερα, η ανάπτυξη μιας παραγράφου μπορεί να επιτευχθεί με τις εξής μεθόδους:
    1. Με ειδικές λεπτομέρειες .
Οι ειδικές λεπτομέρειες αποτελούν συγκεκριμένο πληροφοριακό υλικό (γεγονότα, ενέργειες, εντυπώσεις, διαπιστώσεις, σχόλια κ.λπ.) και χρησιμοποιούνται, για να διασαφηνίσουν - επεξηγήσουν την κύρια ιδέα της θεματικής πρότασης.
  • Χρήσιμες επισημάνσεις:
    1. Ο τρόπος αυτός παραγραφοποίησης χρησιμοποιείται στα αφηγηματικά και περιγραφικά κείμενα.
    2. Οι ειδικές λεπτομέρειες, για να υποστηρίζουν πειστικά την κατευθυντήρια ιδέα της θεματικής πρότασης, πρέπει να εγγράφονται σε συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο (πού, πότε...).
    3. Οι ειδικές λεπτομέρειες αποτελούν τεκμήριο για την υποστήριξη μιας θέσης, όταν είναι επαρκείς και ουσιώδεις.
    4. Ο τρόπος αυτός ανάπτυξης δε συνιστάται στην έκθεση ιδεών.
Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου με ειδικές λεπτομέρειες:
1.      Ο Οργανισμός μας μεταβολίζει τα θρεπτικά συστατικά που έχει προμηθευτεί με τη λειτουργία της πέψης. Αυτή η διάσπαση (μεταβολισμός) γίνεται στους ιστούς και στα κύτταρα, όπως και σε ορισμένα όργανα, π.χ. το συκώτι. Έτσι στο σώμα μας μεταβολίζονται οι υδατάνθρακες και τα λίπη και παράγεται ενέργεια, νερό και διοξείδιο του άνθρακα, ενώ από τη διάσπαση των πρωτεϊνικών και αζωτούχων ενώσεων παράγεται ουρία και ουρικό οξύ. Από τα προϊόντα του μεταβολισμού ένα μέρος είναι άχρηστο, όταν είναι σε περίσσεια, όπως το νερό, ενώ μερικά από αυτά είναι επιβλαβή, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, η ουρία και το ουρικό οξύ.
(Ανθρωπολογία Β' Γυμνασίου)
2.      Η βλάστηση στην Κερύνεια παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Ψηλότερα,  στις πλαγιές της οροσειράς, υπάρχουν δάση από πεύκα και άγρια βλάστηση, ενώ χαμηλότερα οι ελιές και οι χαρουπιές φτάνουν ως την παραλία. Στις αρδευόμενες περιοχές των χωριών εσπεριδοειδή, κυρίως λεμονιές, δίνουν το χρώμα τους από τη Βασιλεία ως τον Άγιο Επίκτητο, χρυσομηλιές με τη χαρακτηριστική τους παρουσία φυτρώνουν στα περιβόλια του Αγίoυ Αμβροσίου και της Καλογριάς. Η νότια πλευρά του Πενταδακτύλου είναι πιο γυμνή. Εδώ οι ελιές είναι αραιές και οι αρδευόμενες εκτάσεις με λαχανικά περιορισμένες κυριαρχούν τα σιτηρά: από το Δίκωχο ως το Κοντεμένο, τη Μύρτου και το Διόριος. Η επαρχία της Κερύνειας είναι το πλουσιότερο μέρος από βοτανικής πλευράς σε όλη την Κύπρο. Πολλά σπάνια φυτά ενδημούν  στην περιοχή.
Κατεχόμενη Γη μας, Υπουργείο Παιδείας, Λευκωσία 1993)

2. Με συγκεκριμένα παραδείγματα - Ειδικές γνώσεις

1. Η τεκμηρίωση της θεματικής πρότασης μιας παραγράφου μπορεί να επιτευχθεί και με την παράθεση παραδειγμάτων που αντλούνται από την καθημερινή ζωή, την προσωπική εμπειρία, την ιστορία κ.ά.
2.Τα παραδείγματα, σαφέστερα, είναι συγκεκριμένες περιπτώσεις που διαπιστώνουν το κύρος ενός κανόνα, γνωμικού, άποψης, ιδέας...
  • Χρήσιμες επισημάνσεις:
  • Η χρήση τους επιβάλλεται να γίνεται με φειδώ. σε αντίθετη περίπτωση εκφυλίζεται σε εγκυκλοπαιδισμό.
  • Για να είναι λειτουργικά και πειστικά, πρέπει να είναι εύστοχα και εύληπτα.
  • Προσδίδει υποκρισία στην ανάπτυξή μας η παράθεση πλαστών και αληθοφανών παραδειγμάτων.
  • Το παράδειγμα επικυρώνει - επιβεβαιώνει περισσότερο, παρά αποδεικνύει την θεματική πρόταση ή περίοδο.
  • Άλλοτε το παράδειγμα έχει διευκρινιστική λειτουργία, ενώ άλλοτε αποκτά επιχειρηματολογική αξία.

Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου με παράθεση συγκεκριμένων παραδειγμάτων - ειδικών γνώσεων:
1. Πίσω από εκδηλώσεις που σ' έναν πολιτισμένο λαό και τον εξελιγμένο πνευματικά άνθρωπο με αξιολογικά διαφορισμένη συνείδηση χαρακτηρίζονται αισθητικές, κρύβονται για τον πρωτόγονο διαθέσεις το περισσότερο αναισθητικές. Οι πρόγονοι βάφονται, σημαδεύουν το κορμί τους και στολίζονται όχι από απλή διακοσμητική ευχαρίστηση, αλλά για να φαντάζουν εξωτικά και να τρομάζουν τους εχθρούς τους ή για να ξεχωρίσουν από τους ανθρώπους άλλων φυλών ή για να μοιάζουν με τα ζώα που λατρεύουν (τοτέμ) ή για να επιδεικνύουν τη ρώμη τους και τον πλούτο τους και να ελκύουν το άλλο φύλο. 'Όταν πεθάνει ένας δικός τους, αλλάζουν ντύσιμο, βάφονται και παραμορφώνονται, για να μη τους αναγνωρίσει η σκιά του νεκρού και τους κακοποιήσει.
(Ε. Παπανούτσος, Αισθητική σελ. 90)
2. Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι. Για την αθηναϊκή εφημερίδα η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι η πρώτη είδηση, για τους «Τάιμς της Ν. Υόρκης» δεν είναι ούτε μονόστηλο.
Οι δέκα πρ6σκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάια πάνε κατευθείαν στο καλάθι. Η έδρα της εφημερίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει αποφααιατικ6 ρ6λο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. Για την τοπική εφημερίδα της Καλλιθέας πρώτο θέμα είναι ο θάνατος του δημάρχου της και όχι ο θάνατος του Μπρέζνιεφ. Το δεύτερο, λοιπόν, αστέρι της είδησης είναι η εγγύτητα.
(Έκφραση - Έκθεση, Β' Λυκείου, σ. 27 - Χ. Πασαλλάρης, Μια Ζωή Τίτλοι)

3. Με αιτιολόγηση
Πολλές φορές η θεματική πρόταση ή η περίοδος διατυπώνεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να καθίσταται πρόδηλη η ανάγκη της αιτιολόγησης του ισχυρισμού - θέσης που εκφράζει.
·         Χρήσιμες επισημάνσεις:
                    i.      Χρησιμοποιούμε τη μέθοδο της αιτιολόγησης, όταν βεβαιωθούμε ότι η θεματική πρόταση ή περίοδος μας παρακινεί να ρωτήσουμε «γιατί;».
                  ii.      Τεκμηριώνεται η αλήθεια της θεματικής πρότασης, όταν η αιτιολόγηση στηρίζεται σε αξιόπιστα και λογικά επιχειρήματα.
                iii.      Η αιτιολόγηση προσδίδει πειστικότητα, κύρος και αντικειμενικότητα στην παράγραφο, όταν στη φάση της προεργασίας επιτευχθεί ορθή ιεράρχηση του υποστηρικτικού υλικού.
·        Υπόδειγμα απαρίθμησης αιτίων με χρήση περιφραστικών διαρθρωτικών. όρων:
                    i.      Ως πρώτο και σημαντικότερο αίτιο εύλογα θεωρείται...
                  ii.      Εξίσου σημαντικός παράγοντας μπορεί να θεωρηθεί-..
                iii.      Πολλοί φρονούν ακόμη πως στη διόγκωση του νοσηρού αυτού φαινομένου συμβάλλει...
                iv.      Θα αποτελούσε, τέλος, σοβαρή παράλειψη η αποσιώπηση...
·        Χρηστικό λεξιλόγιο για την ανάπτυξη παραγράφου με τη μέθοδο της αιτιολόγησης:
Ρήματα: αποδίδεται, ευθύνεται, ερμηνεύεται, αιτιολογείται, πηγάζει, καταλογίζεται, ανάγεται κ.λπ.
Oυσιαστικά: αιτία, αίτιο, λόγος, ευθύνη, παράγοντας, ρίζα, κίνητρο, εστία, ελατήριο.
  • Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου με τη μέθοδο της αιτιολόγησης:
                                i.      Την εγκληματικότητα τροφοδοτεί, πολλές φορές, η οικονομική κρίση στην ποικιλομορφία των εκφράσεών της. Αποτελεί, πράγματι, απαραγνώριστη αλήθεια ότι η σύγχρονη κοινωνία έχει υιοθετήσει έναν υλιστικό προσανατολισμό, αναγορεύοντας το χρήμα σε υπέρτατη αξία, με αποτέλεσμα να μην έχει μείνει αλώβητος κανένας τομέας της ανθρώπινης ζωής. Εξάλλου, η εμφάνιση φαινομένων, όπως οι ανεπίτρεπτες οικονομικές ανισότητες, η κλιμάκωση της ανεργίας των νέων ανθρώπων και ο αποκλεισμός μεγάλων άνθρωπο-συνόλων από τα οικονομικά αγαθά βρίσκονται πίσω από την ανεξέλεγκτη έξαρση (της διαφθοράς) και (της νεανικής εγκληματικότητας).
                              ii.      Θα ήταν επικίνδυνο σφάλμα να στηριχθούμε σήμερα στην άποψη ότι ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί ή να προληφθεί... Πρώτο, γιατί η τεχνολογία μπορεί να καταστρέψει αυτή την ισορροπία. Έπειτα, η ισορροπία γίνεται όλο και πιο ασταθής. Τέλος, γιατί ένας τρελός ή ένας ψυχοπαθής, που η ψυχοπάθειά του δεν έχει διαγνωστεί, είναι δυνατό να φθάσει να πατήσει το κουμπί. Και ακόμη, ένα απλό ατύχημα μπορεί να ερμηνευτεί από την αντίπαλη πλευρά σαν επίθεση και να εξαπολύσει το ολοκαύτωμα.
(Ε.Ε.Γ., 210)
                            iii.      Η δεύτερη λειτουργία της διαφήμισης είναι πιο έμμεση αλλά και πιο επικίνδυνη από αυτήν που αναφέραμε πιο πάνω. Και αυτή είναι ο εθισμός των μαζών στο να δέχονται και τελικά να υπακούουν στα μηνύματα της διαφήμισης. (Διότι) 'Όταν οι μάζες εθίζονται στο να δέχονται και να υπακούουν τα διαφημιστικά μηνύματα, τότε είναι ευκολότερο να υπακούσουν και σε μηνύματα πολιτικού ή ιδεολογικού χαρακτήρα. (Διότι) Μ' αυτόν τον τρόπο εκείνοι που ελέγχουν τα μέσα «μαζικής ενημέρωσης» αποκτούν μια τρομακτική δύναμη να επιβάλουν ιδεολογίες και ηγέτες που διαιωνίζουν το status quo.
(Θ. Λιανός)
4. Με σύγκριση και αντίθεση
Οργανώνουμε την παράγραφο με σύγκριση και αντίθεση, όταν η θεματική πρόταση ή περίοδος μας υποδεικνύει να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, φαινόμενα, ιδέες, θεσμούς κ.λ.π. Στην περίπτωση αυτή η θεματική πρόταση ή περίοδος περιέχει δύο αντιθετικά μεταξύ τους δεδομένα.
  • Σύγκριση:
Όταν παραβάλλουμε δύο πρόσωπα, γεγονότα, έννοιες κ.λπ. και αναδεικνύουμε όχι μ6νο τις ομοιότητές τους, αλλά και τις διαφορές τους.
  • Αντίθεση:
Όταν αντιθέτουμε τα συγκρινόμενα και επισημαίνουμε τις διαφορές τους.
  • Χρήσιμες επισημάνσεις:
  1. Στη θεματική πρόταση πρέπει να αναφέρονται - ονομάζονται τα συγκρινόμενα.
  2. Στη θεματική, επίσης, πρόταση αναγνωρίζεται χωρίς περιστροφές η ομοιότητα ή η αντίθεση ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέλη.
  3. Στις λεπτομέρειες - σχόλια η παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση - αντίθεση που πραγματοποιείται με δύο κυρίως τρόπους: ή παρουσιάζοντας όλα τα γνωρίσματα του ενός μέλους και στη συνέχεια όλα τα γνωρίσματα του άλλου μέλους ή καταγράφοντας σημείο προς σημείο τις ομοιότητες και τις διαφορές των συγκρινόμενων - αντιτιθέμενων μελών. Η περίοδος κατακλείδα περιλαμβάνει το συμπέρασμα της σύγκρισης ή μια γενική παρατήρηση και κρίση (Ε.Ε.Β., 115)
  4. Οι σπουδαιότερες (ομοιότητες ή διαφορές) προτάσσονται, ενώ οι λιγότερο σημαντικές επιτάσσονται στο ανάπτυγμά μας.
  5. Παραγράφους αυτής της μορφής αναπτύσσουμε, συνήθως, για να τεκμηριώσουμε μια άποψη και να αναιρέσουμε μια άλλη.
Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου με τη μέθοδο της σύγκρισης και της αντίθεσης:
1. Ο Σωκράτης μπορεί να συγκριθεί με το Χριστό. Και οι δυο δεν έγραψαν τίποτα. Ό,τι γνωρίζουμε για το Σωκράτη, το γνωρίζουμε από τον Πλάτωνα και ό,τι ξέρουμε για το Χριστό, από τους μαθητές του. Ένας ευρύς κύκλος μαθητών περιστοίχιζε και τους δύο. Κήρυξαν και οι δύο την ανεξιθρησκία και την Αλήθεια και καταδικάστηκαν σε θάνατο, αφού πέρασαν δικαστήριο. Τέλος, συγχώρεσαν τους εκτελεστές τους, γιατί από άγνοια έκαναν ό,τι έκαναν.
2. Γνωστή είναι η «ειδοποιός» διαφορά ανάμεσα στην παλιά, την προπολεμική και μεσοπολεμική τοξικομανία και την τωρινή, Άλλοτε, η χρήση ναρκωτικών ενδημούσε στον «υπόκοσμο», ήταν το «βίτσιο», η «πολυτέλεια», δηλαδή το καταφύγιο των απόκληρων, των παράνομων, των «out» της κοινωνίας και, μάλιστα, μιας κάποιας ηλικίας. Σήμερα, θερίζει και τον «καλό κόσμο», είναι «in» προπάντων για τα παιδιά των «καλών οικογενειών», αποτελεί την «ανώτερη μορφή» και το υποκατάστατο του «πάρτυ», του «ροκ», του έρωτα ή της «αμφισβήτησης»... Ό,τι άλλοτε ήταν στίγμα και
διασυρμός, έγινε τώρα δείγμα τόλμης και συρμός.
(Μάριος Πλωρίτης, Η επιδημία των ναρκωτικών
και οι επικαρπωτές της, Κ.Ν.Λ. Γ' Λυκείου)

3. Έχει διατυπωθεί η ρήση πως η ημιμάθεια είναι χειρότερη της αμάθειας. Ο αμαθής διακατέχεται από μειωμένη αυτοπεποίθηση, αποφεύγει το διάλογο, συνειδητοποιεί την πνευματική του κατωτερότητα, γεγονός που μπορεί να επιδράσει και θετικά, κινητοποιώντας τη διάθεσή του για απόκτηση γνώσεων. Ο ημιμαθής όμως είναι καταδικασμένος σε πνευματικοσκοταδισμό, αφού οι λίγες γνώσεις που κατέχει δημιουργούν τη δοκησισοφία, στοιχείο που ενισχύει την αδιαλλαξία, την απόλυτη στάση, τη μονολιθικότητα.
Αυτή η ψευδαίσθηση της γνώσης, εκτός του ότι καθιστά πνευματικά στάσιμο το άτομο, επιπλέον το γελοιοποιεί, το εξευτελίζει, του αφαιρεί την ελπίδα της κοινωνικής αναγνώρισης και αποδοχής.
(Β. Βλάχου)
5. Με ορισμό
Ορισμός είναι η μεθοδική ενέργεια της νόησης, με την οποία καθορίζουμε και εκθέτουμε τα ουσιώδη γνωρίσματα μιας έννοιας.
  • Χρήσιμες επισημάνσεις:
1. Οι ορισμοί ταξινομούνται με διάφορους τρόπους:
  • Ανάλογα με τον τρόπο που παρουσιάζουν μια έννοια
  1. Αναλυτικός
Περιορίζεται στη δήλωση των γνωρισμάτων μιας έννοιας.
Π.χ. Ο άνθρωπος είναι θηλαστικό δίποδο.
  1. Συνθετικός ή Γενετικός
Δηλώνεται και ο τρόπος κατά τον οποίο συνδυαζόμενα τα γνωρίσματα παράγουν την οριστέα έννοια.
Π.χ. Περιφέρεια είναι η γραμμή, που σχηματίζεται από ένα σημείο, το οποίο κινούμενο μένει στην ίδια απόσταση από ένα άλλο σημείο, το οποίο καλείται κέντρο.
  • Με κριτήριο την έκτασή τους:
1.      Σύντομοι
Εκτείνονται σε μερικούς στίχους.
Π.χ.: Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής, με τον οποίο επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας.
Γ. Μπαμπινιώτης
2.      Εκτεταμένοι
Εκτείνονται σε μία ή περισσότερες παραγράφους.
Π.χ.: Συνείδηση είναι το ψυχικό κέντρο, από το οποίο αναχωρούν και στο οποίο επιστρέψουν όλες οι ψυχικές ενέργειες, αντιλήψεις, σκέψεις, επιθυμίες' αυτό που δέχεται τις επιδράσεις του εξωτερικού κόσμου και τις μεταφέρει στη γλώσσα του, τις αφομοιώνει, τις δαμάζει, τις διατηρεί με τη μορφή εντυπώσεων, αναμνήσεων, έξεων. Με άλλες λέξεις, συνείδηση είναι το κέντρο του ψυχικού μας σύμπαντος, το «Εγώ» μας.
(Ε.Παπανούτσος)
2.  Ορίζω σημαίνει: ανακαλύπτω μια άλλη λέξη, γενικότερη και πιο γνωστή από την οριζόμενη, η οποία να αποδίδει τα γενικά χαρακτηριστικά της και στη συνέχεια γνωστοποιώ εκείνες τις λεπτομέρειες που θα επιτρέψουν τη διάκρισή της από μια άλλη (ειδοποιός διαφορά) «Ο ορισμός ἐκ γένους καί διαφορῶν ἔστιν»    Αριστοτέλης.
Π.χ. Η Οικογένεια περιγράψει τον κοινωνικό εκείνο θεσμό που βασική αποστολή έχει, ανάμεσα σε άλλες, να προετοιμάσει ολόπλευρα το νέο άνθρωπο για την πλήρη και αρμονική ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο.
3.  Για να είναι ορθός ένας ορισμός πρέπει:
α) Να αναφέρει μόνο τα ουσιώδη γνωρίσματα.
β) Να μην περιέχει ακαθόριστες, σκοτεινές ή εικονικές εκφράσεις.
γ) Να μην περιέχει αντίφαση μεταξύ της οριζόμενης έννοιας και των γνωρισμάτων της.
δ) Να μην περιέχει την οριστέα έννοια.
Π.χ.: Ψυχρό είναι καθετί που προκαλεί ψύχος.
  • Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου με τη μέθοδο του ορισμού:
1. Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου. Επιτευγμάτων που έχουν σχέση με την τεχνική, την οικονομική και την επιστημονική πρόοδο, με την εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου (εξύψωση ηθικής και αισθητικής συνείδησης, εμπλουτισμός συναισθήματος κλπ.) και γενικά με την ηθικο-πνευματική του ανάπτυξη. Στην έννοια του πολιτισμού περιλαμβάνονται τα «ιδεώδη» που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου (δικαιοσύνη, ελευθερία, δημοκρατία, ανθρωπισμός), «Ο τρόπος ζωής» (ήθη, έθιμα, ρεύματα ιδεών, αξιολογικές πεποιθήσεις), καθώς και τα «έργα» που πραγματοποιήθηκαν στους επιμέρους τομείς προόδου (καλλιτεχνική δημιουργία, θεσμοί, πολιτιστική και κοινωνική οργάνωση, τεχνικές εφαρμογές των επιστημών κ.λπ.).
«εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ»)
2. Οικογένεια είναι κατ' αρχήν η ένωση και συμβίωση δύο ανθρώπων διαφορετικού φύλου, που διαβιούν υπό κοινή στέγη και έχουν συναποδεχτεί ότι θ' αντιμετωπίζουν από κοινού τα προβλήματα. Αντικειμενικός όμως σκοπός της οικογένειας είναι η τεκνοποίηση και η διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου. Από αυτήν τη λειτουργία της η οικογένεια καθίσταται καίριος θεσμός, αφού μέσω αυτής διαιωνίζεται η κοινωνία τόσο βιολογικά όσο και ηθικά - πολιτισμικά. Έτσι, η οικογένεια έχει συναισθηματικό, οικονομικό, αναπαραγωγικό, κοινωνιστικό σκοπό. Είναι, με άλλα λόγια, ένας θεσμός κύτταρο και θεμέλιο της κοινωνίας.
(Γ. Καψάλης)

6. Με διαίρεση
Διαίρεση: Ο χωρισμός ενός όλου σε μέρη, ο μερισμός. Ειδικότερα με τη διαίρεση αναλύουμε ένα όλο (γένος) στα μέρη του (είδη) με βάση κάποιο ουσιώδες γνώρισμά τους (διαιρετική βάση). Ο τρόπος αυτός παραγραφοποίησης μας αποκαλύπτει τα συστατικά στοιχεία που απαρτίζουν ένα αντικείμενο ή μια έννοια και μας βοηθά στην ολοκλήρωση της ακριβούς γνώσης των μερών, αλλά και στη συστηματοποίηση των ιδεών και των γνώσεών μας με βάση τις ουσιαστικές σχέσεις τους.

  • Ειδικότερες επισημάνσεις:
1. Μια έννοια μπορεί να διαιρεθεί με περισσότερες από μία διαιρετικές βάσεις.
2. Η διαίρεση μιας έννοιας μπορεί να εκτείνεται σε λίγους στίχους, οπότε αναφέρονται απλώς τα είδη της διαιρετέας έννοιας. Ωστόσο, πολλές φορές, η διαίρεση καλύπτει μία ή περισσότερες παραγράφους ή ένα εκτεταμένο κείμενο, οπότε στην αρχή δίνεται μια πρωτοβάθμια διαίρεση και στη συνέχεια αναπτύσσονται αναλυτικότερα τα είδη της διαιρετέας έννοιας. (Ε.Ε.Β')
3. Επαρκής είναι η παράγραφος με διαίρεση όταν:
α) Η διαιρετική βάση είναι ενιαία.
β) Η διαίρεση περιλαμβάνει όλα τα είδη.
γ) Εξασφαλίζεται συνέχεια στην παράθεση των ειδών.
δ) Σχολιάζονται όλα τα είδη που δηλώνονται στη θεματική πρόταση ή περίοδο.
  • Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου
      με τη μέθοδο της διαίρεσης:
1. Γνώση και πράξη βρίσκονται λοιπόν σε διαρκή αλληλεξάρτηση, σε διαλεκτική σχέση. Με τη γνώση αντανακλάται η αντικειμενική πραγματικότητα στο νου του ανθρώπου' με την πράξη υλοποιείται η υποκειμενική βούληση του ανθρώπου σε εξωτερική πραγματικότητα. Με την πράξη ο άνθρωπος ξεπερνά τη γνώση, δημιουργώντας ένα νέο κόσμο, που του παρέχει νέα γνώση, η οποία με τη σειρά της δημιουργεί (οδηγεί σε) νέα πράξη σε ανώτερο επίπεδο κ.ο.κ. Με τη διαλεκτική λοιπόν σχέση γνώσης και πράξης και το ξεπέρασμα της μιας από την άλλη, ο άνθρωπος προχωρεί προοδευτικά, ολοένα σε ψηλότερο επίπεδο «συγκροτημένης πραγματικότητας».
(Ι.Γ. Μανωλεδάκης)
2. Η Αρχαία Ελληνική ποίηση μπορεί να διαιρεθεί αδρομερώς στα εξής τρία μέρη: στην επική, τη λυρική και τη δραματική. Οι μορφές αυτές αντανακλούν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, μέσα στις οποίες εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν. Έτσι, η επική ποίηση εκφράζει το πνεύμα και τα ιδανικά κατά την εποχή της βασιλείας, όπου η αγωνιστική διάθεση και η παλληκαριά θεωρούνταν οι μεγαλύτερες αρετές του ανθρώπου. Αντίθετα με την ταραγμένη εποχή, που στα πράγματα βρίσκονταν οι ευπατρίδες αριστοκρατικοί, και κάτω από την απειλή των εμπόρων και των ναυτιλόμενων που με τον πλούτο τους κατακτούσαν όλο και περισσότερο πολιτικά δικαιώματα αναπτύχθηκε η λυρική ποίηση. Αργότερα, την εποχή της δημοκρατίας δημιουργείται μια νέα μορφή ποίησης που αγκαλιάζει τις λαχτάρες και τους πόθους ολόκληρου του λαού, η δραματική ποίηση.
(Ν. Γρηγοριάδης)
3. Ο πολιτισμός έχει δύο όψεις, την υλική και την πνευματική. Η πρώτη αποβλέπει στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου και περιλαμβάνει όλα τα ορατά επιτεύγματα του, από τα ατελή παλαιολιθικά εργαλεία μέχρι την τηλεόραση και τους υπολογιστές. Η δεύτερη έχει στόχο να ικανοποιήσει τις πνευματικές ανησυχίες του ανθρώπου, να απαντήσει στα προαιώνια ερωτήματά του για τη ζωή, το θάνατο, τη φύση, την αλήθεια, την ελευθερία. Εκφράζεται κατά κύριο λόγο με τη θρησκεία, την επιστήμη και την τέχνη.
(Ν. Φράγκος)

7.  Με αίτια και αποτελέσματα
Και στην περίπτωση αυτή η δομή της παραγράψου δε διαφοροποιείται. Ειδικότερα, όμως, η τεχνική αυτή παραγραφοποίησης μας παρέχει τις εξής δυνατότητες:
α. Αναφέρουμε στη θεματική πρόταση ή περίοδο την αιτία και τις συνέπειες - αποτελέσματα στην ανάπτυξη.
β. Μπορεί όμως να συμβεί και το αντίθετο: να παρουσιάσουμε στη θεματική πρόταση ή περίοδο τις συνέπειες - αποτελέσματα και στην ανάπτυξη τις αιτίες που προκαλούν τα συγκεκριμένα αποτελέσματα.
  • Ειδικότερες επισημάνσεις:
1. Είναι καλό να αποφεύγεται η απλή παράθεση - απαρίθμηση των συνεπειών ή των αιτίων' αντίθετα, προωθείται αποδεικτικά η παράγραφος, όταν σχολιάζονται επαρκώς τα στοιχεία (αποτελέσματα ή αιτίες) που συγκροτούν την ανάπτυξη της παραγράφου.
2.  Τα αποτελέσματα (θετικά ή αρνητικά) ή τα αίτια που παραθέτουμε πρέπει να είναι διατυπωμένα με απλότητα και σαφήνεια, για να μη δίνουν οποιαδήποτε λαβή για παρερμηνεία.

  • Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου με τη μέθοδο
      αίτια και αποτελέσματα ή αποτελέσματα και αίτια:
1. Οι υποστηρικτές της διαφήμισης αντιτάσσουν στην επιχειρηματολογία των επικριτών της μια σειρά θετικών συνεπειών της. Τονίζουν ότι αυτή βελτιώνει την αξιοποίηση των παραγωγικών συντελεστών κάθε επιχείρησης, με αποτέλεσμα να παρέχει τη δυνατότητα διάθεσης του προϊόντος που διαφημίζεται σε χαμηλές τιμές. Κυρίως όμως συμβάλλει στην ποιοτική βελτίωση των παραγόμενων προϊόντων.
Επιπλέον, μειώνει το μέγιστο εύρος των διακυμάνσεων στους οικονομικούς κύκλους, ενεργεί σταθεροποιητικά πάνω στη ζήτηση και, τέλος, αυξάνει την ικανοποίηση του καταναλωτή λόγω του ψυχολογικού κλίματος που δημιουργεί.
(Κ.Ε. ΚΙΟΥΛΦΑΣ, Διαφήμιση: Αμφιλεγόμενη Οικονομική
Πραγματικότητα, εφημ. Καθημερινή)

2. Οι κίνδυνοι από την επίδραση της ραδιενέργειας είναι πολύ μεγάλοι και για τον άνθρωπο και για το φυσικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, τα ραδιενεργά στοιχεία που αποδεσμεύονται με οποιοδήποτε τρόπο από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες μολύνουν την ατμόσφαιρα, την υδρόσφαιρα και το έδαφος, με άμεσες επιπτώσεις στη ζωή των φυτών και των ζώων. Ας μη ξεχνάμε τέλος και τον κίνδυνο κλιματικών αλλαγών, ο οποίος θα προκύψει από ένα ενδεχόμενο πυρηνικό νέφος, καθώς και από τη θερμότητα που εκλύεται και διαχέεται από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες...
(Π. Εμμανουηλίδης. Ε. Εμμανουηλίδου)

4. Τα αποτελέσματα της δωρικής εισβολής δεν άργησαν να φανούν. Όπου εγκαταστάθηκαν οι Δωριείς, σταμάτησε κάθε πρόοδος, η τέχνη οπισθοδρόμησε και οι άνθρωποι ξαναγύρισαν στις πρωτόγονες συνθήκες. Τα αγγεία τώρα είναι χοντροειδή και μεγάλα με άτεχνες παραστάσεις ή απλά γεωμετρικά σχήματα σε αντίθεση προς τα κομψά κρητομυκηναϊκά με τις φυσικότατες παραστάσεις. Η θαλασσοκρατία πέρασε στα χέρια των Φοινίκων. Ακολούθησαν κύματα μεταναστεύσεων προς τα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια.
(Ν. Γρηγοριάδης)
8. Με αναλογία
Αν η θεματική πρόταση ή περίοδος είναι διατυπωμένη ως μεταφορά ή παρομοίωση, τότε πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση.

  • Ειδικότερες επισημάνσεις:
1. Με τη μέθοδο της αναλογίας βεβαιώνουμε την ομοιότητα ανάμεσα σε δύο αντικείμενα, φαινόμενα κ.λπ. φαινομενικά ανόμοια.
Π.χ: Μια ανθρώπινη ψυχή χωρίς την πρέπουσα παιδεία μοιάζει με ένα μάρμαρο λατομείου...
Π.χ: Η εξάπλωση μια επιδημικής αρρώστιας γίνεται όπως και η εξάπλωση μιας πυρκαγιάς...
2. Στη μέθοδο αυτή έχουμε δύο μέρη - σκέλη' το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο αντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο πιο οικείο που παρουσιάζει αναλογίες - ομοιότητες με το προηγούμενο.
3. Το είδος αυτό της παραγραφοποίησης για τα εκθεσιακά δεδομένα είναι δύσχρηστο. Απαιτεί γλωσσική δεξιότητα, εύστοχη επιλογή των μερών της αναλογίας και, κυρίως, επιμελημένη οργάνωση της παραγράφου.
4. Απαιτείται στο είδος αυτό της παραγράφου ιδιαίτερη προσοχή, γιατί μια αναλογία (αναλογικός διαλογισμός) δεν εδράζεται πάντοτε στη λογική, δεν οδηγεί, δηλαδή, σε λογικά αδιάσειστα επιχειρήματα.
5. Ο αναλογικός συλλογισμός σε μια παράγραφο άλλοτε έχει διασαφητική λειτουργία και άλλοτε επιχειρηματολογικό ρόλο.
  • Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου
με τη μέθοδο της αναλογίας:
1. Ανθρώπινη ψυχή και χωράφι έχουν ανάγκη καλλιέργειας. Χωρίς καλλιέργεια η ψυχή μοιάζει με άγονο χωράφι. Μόνο η επίδραση της παιδείας στο χωράφι της ψυχής θα το γονιμοποιήσει και θα ικανοποιήσει τον καλλιεργητή του: αποκάλυψη αρετής, προτερημάτων, ικανοτήτων... Έτσι και το άγονο χωράφι, με την κατάλληλη καλλιέργεια θα γίνει εύφορο προς καρποφόρηση των σπόρων του φυτευτή...

2. Ο οργανισμός καταναλώνει ενέργεια, όπως και μία μηχανή. Το αυτοκίνητο λ.χ. ή η θεριζοαλωνιστική μηχανή εξασφαλίζουν την αναγκαία για τη λειτουργία τους (κίνηση κ.λπ.) ενέργεια καίγοντας βενζίνη. Το ηλεκτρικό ψυγείο ή ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, δύο άλλες μηχανές, χρησιμοποιούν ηλεκτρική ενέργεια, ηλεκτρικό ρεύμα. Κι ο οργανισμός βρίσκει την αναγκαία για τις λειτουργίες του ενέργεια με ανάλογο τρόπο, καίγοντας ή διασπώντας χημικές ενώσεις. Ο μηχανισμός αυτός της παραγωγής ενέργειας λέγεται καταβολισμός. Είναι φανερό πως ο καταβολισμός είναι φαινόμενο κοινό και για τους οργανισμούς και για ορισμένες μηχανές, αφού και στις δύο περιπτώσεις για τη λειτουργία τους καταναλώνεται ενέργεια που παράγεται από τη διάσπαση χημικών ενώσεων...
(Κ. Κριμπά, Ι. Καλοπίση, Μαθήματα Γενικής Βιολογίας,
Β' Λυκείου, σ. 8)
3. Παρομοίωσαν τον άνθρωπο, δηλαδή κάθε μέλος της δημοκρατούμενης κοινότητας, με τα πετραδάκια του ψηφιδωτού. Το καθένα κρατά μέσα στην ατέλειά του το δικό του χρώμα και σχήμα. Το ένα συμπληρώνει το άλλο και όλα μαζί το σύνολο. Μέσα στο σύνολο και για το σύνολο έχει το καθένα τους την ξεχωριστή του θέση και παίρνει την αξία του. Το ένα δεν μπορεί να αντικαταστήσει το άλλο. Ωστόσο, αυτή η ανομοιότητα προσδίδει στο καθένα την αξία του. Αν όλα τα πετραδάκια ήταν όμοια κι απαράλλακτα το ένα με το άλλο, τότε το καθένα θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τον οποιοδήποτε τυχόντα αντιπρόσωπό του. Το ίδιο παρατηρείται και στους ανθρώπους μέσα σε μια σωστή κοινότητα. Ο ένας δε μοιάζει με τον άλλο. Αν οι άνθρωποι ήταν τέλεια κι απαράλλαχτα όμοιοι, τότε ο καθένας θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τον άλλον, από τον οποιοδήποτε δηλαδή τυχόντα αντιπρόσωπό του.
(Μαζοποίηση και Δημοκρατία, Ι. Ν. Ξηροτύρης)
9. Με συνδυασμό μεθόδων

Πολλές φορές ο στόχος του συγγραφέα επικεντρώνεται στην αποτελεσματικότερη μετάδοση των διανοημάτων του και στην πληρέστερη έκθεση του αποδεικτικού του υλικού. Αυτή η προτεραιότητα επιβάλλει το συνδυασμό δύο ή περισσότερων μεθόδων παραγραφοποίησης των αποδεικτικών του συλλογισμών.

  • Ειδικότερες επισημάνσεις:
1. Το αποδεικτικό υλικό στο πλαίσιο των μεθόδων που εφαρμόζουμε στην ανάπτυξη της παραγράφου πρέπει να διαρθρώνεται λογικά.

2. Σημείο αναφοράς των μεθόδων παραγραφοποίησης που συνδυάζουμε πρέπει να είναι πάντα η κύρια ιδέα της θεματικής πρ6τασης ή περιόδου.

3. Τα μέρη που απαρτίζουν την παράγραφο που αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων δεν είναι κατ' ανάγκη ισόποσα.

4. Ο συνδυασμός των μεθόδων ανάπτυξης είναι δυνατό να οδηγήσει την παράγραφο σε υπέρμετρη εκτένεια: αυτό μπορεί να προληφθεί επιμένοντας στην ουσιολογία.

  • Παραδείγματα ανάπτυξης παραγράφου
με συνδυασμό μεθόδων:
1. Η παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση, αίτια - αποτελέσματα και αντίθεση.          Στην τέχνη υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι προσπαθούν να διακριθούν. Στον πρώτο, ο καλλιτέχνης εφαρμόζοντας προσεκτικά ό,τι οι άλλοι έχουν κατακτήσει μιμείται τα έργα τους ή επιλέγει και συνθέτει τις ποικίλες ομορφιές τους' στον άλλο, αναζητά την υπεροχή στην πρωταρχική της πηγή, τη φύση. Στον πρώτο διαμορφώνει ένα στυλ βασισμένο στη μελέτη έργων και παράγει είτε μιμητική είτε εκλεκτική τέχνη' στο δεύτερο, με την άμεση παρατήρηση της φύσης, ανακαλύπτει αξίες που υπάρχουν σ' αυτή, και ποτέ πριν δεν έχουν μορφοποιηθεί. Έτσι δημιουργεί ένα στυλ πρωτότυπο. Τα αποτελέσματα του πρώτου τρόπου, καθώς επαναλαμβάνουν αυτό με το οποίο έχει κιόλας εξοικειωθεί το μάτι, αναγνωρίζονται και μετριούνται αμέσως. Αντίθετα, οι κατακτήσεις του καλλιτέχνη σ' ένα καινούριο δρόμο πρέπει αναγκαία να είναι αργές, Γιατί λίγοι είναι ικανοί να κρίνουν ό,τι παρεκκλίνει από τη συνηθισμένη πορεία, ή προικισμένοι να εκτιμούν τις πρωτότυπες λύσεις.
Harbert Read

2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό και διαίρεση.       Πρόταση λέγεται το συντομότερο τμήμα του λόγου που εκφράζει μια σκέψη, μια επιθυμία ή ένα συναίσθημα. Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους είναι: α) προτάσεις κρίσεως, με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη ή δίνεται μια πληροφορία, β) προτάσεις επιθυμίας, με τις οποίες εκφράζεται μία επιθυμία, προσταγή, ευχή, γ) προτάσεις επιφωνηματικές, με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις ερωτηματικές, με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση.
(Έκφραση - Έκθεση για το Λύκειο, τεύχ. Β', σ. 206)

3. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση και διαίρεση.    Η γνώση ήταν, και είναι πάντα, για κάθε λογής κατεστημένο ένα δίλημμα, κάτι που γεννάει αντιδράσεις αντιφατικές και διφορούμενες. Από τη μια μεριά η εξάπλωση των γνώσεων και γενικότερα η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων φαίνεται αναγκαία για την οικονομική διαδικασία τόσο στη φάση της παραγωγής όσο και στη φάση της κατανάλωσης: ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίας, ο καλός διευθυντής, ο καλός εφευρέτης χρειάζονται μόρφωση' κι ο μορφωμένος άνθρωπος έχει πρόσθετες ανάγκες να ικανοποιήσει. Από την άλλη όμως μεριά, ο μορφωμένος άνθρωπος δε γίνεται μόνο καλό στέλεχος σιην παραγωγή και καλός πελάτης στην κατανάλωση' μέσα του ξυπνούν ερωτηματικά και προβληματισμοί, αμφιβολίες και για την ίδια τη δομή της κοινωνίας, που μπορούν να υποσκάψουν τα θεμέλια του κατεστημένου και να αποβούν μοιραία για την ύπαρξή του.
(Γ. Κουμάντος)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου