Σάββατο 9 Απριλίου 2011

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ-ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ







ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ είναι η μέθοδος, η διαδικασία με την οποία ο νους μας καταστρώνει (οργανώνει) ένα επιχείρημα.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το επιχείρημα είναι η έκφραση ενός συλλογισμού.


Οι συλλογισμοί
…ανάλογα με την
πορεία που ακολουθεί
η σκέψη μας,
διαιρούνται σε :
1) Παραγωγικούς 
Οι παραγωγικοί, ανάλογα με το είδος των προκειμένων, διαιρούνται σε:
Κατηγορικούς
Υποθετικούς
Διαζευκτικούς

2) Επαγωγικούς
Οι Επαγωγικοί, ανάλογα με τα στοιχεία που αξιοποιούμε στις προκείμενες για να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα, διαιρούνται σε: 
Απλή γενίκευση
Στατιστικούς
Αναλογικούς
Αιτιακούς

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Στον παραγωγικό συλλογισμό, στηριζόμαστε σε μια γενικά αποδεκτή αρχή (επιστημονική, ηθική, κοινωνική, πολιτική) και προσπαθούμε να αποδείξουμε την αλήθεια μιας συγκεκριμένης πρότασης (γνώμης). 
Παράδειγμα:
  • Ας πούμε ότι θέλουμε να αποδείξουμε ότι ο πλανήτης Άρης κινείται ελλειπτικά γύρω από τον Ήλιο.

Αρχίζουμε με μια γενικά αποδεκτή επιστημονική αρχή:
  • Όλοι οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος κινούνται σε ελλειπτικές τροχιές γύρω από τον Ήλιο.
Πρόκειται για μια πρόταση που θεωρείται από όλους επιστημονικά θεμελιωμένη και αληθής.

Αν πείσουμε τους συνομιλητές μας ότι:
  • Ο Άρης είναι κι αυτός πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος,
αν δηλαδή τους πείσουμε ότι ο πλανήτης Άρης υπάγεται στο σύνολο των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κι αυτός έχει την ίδια ιδιότητα με τους υπόλοιπους πλανήτες (να κινείται ελλειπτικά γύρω από τον Ήλιο):

  • Άρα. ο πλανήτης Άρης κινείται ελλειπτικά γύρω από τον Ήλιο. 
Βασικό γνώρισμα του παραγωγικού συλλογισμού είναι ότι έχουμε πάντα ως αφετηρία μια γενικά αποδεκτή αρχή, και πρoσπαθoύμε να δείξουμε ότι η αρχή αυτή εφαρμόζεται σε μία συγκεκριμένη περίπτωση. 
Το γενικό σχήμα του παραγωγικού συλλογισμού μοιάζει με αυτό που ακολουθεί: 
Όλοι οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος.
Μείζων Προκείμενη
Γενική αρχή
Ο Άρης είναι κι αυτός πλανήτης του ηλιακού μας.
Ελάσσων Προκείμενη:
Συγκεκριμένη
περίπτωση
Άρα, ο πλανήτης Άρης κινείται ελλειπτικά γύρω από τον Ήλιο.
Συμπέρασμα

Οι (παραγωγικοί) κατηγορικοί συλλογισμοί είναι οι συλλογισμοί στους οποίους οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις, δηλαδή προτάσεις που έχουν τη δομή: υποκείμενο-κατηγόρημα:

Όλοι οι άνθρωποι [ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ] είναι θνητοί. [ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑ

Οι (παραγωγικοί) υποθετικοί συλλογισμοί είναι οι συλλογισμοί στους οποίους μία τουλάχιστον προκείμενη είναι υποθετική πρόταση: 
Αν ο άνεμος έχει δύναμη πάνω από 8 μποφόρ, (τότε) το ταξίδι με το πλοίο είναι επικίνδυνο. [ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ]
Ο άνεμος έχει δύναμη πάνω από 8 μποφόρ. [ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ]
Άρα, το ταξίδι είναι επικίνδυνο. [ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ]

Οι (παραγωγικοί) διαζευκτικοί συλλογισμοί είναι οι συλλογισμοί στους οποίους μία τουλάχιστον προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση: 
Το ότι δε γέλασες με το ανέκδοτο σημαίνει ή ότι δεν έχεις αίσθηση του χιούμορ ή ότι δεν το άκουσες. [ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ]
Γνωρίζω όμως ότι η ακοή σου είναι πολύ καλή. [ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ]
Άρα, δεν έχεις αίσθηση του χιούμορ. [ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Μπορείτε να επισκεφτείτε και την διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=NUJm_27DX9U&feature=related

  • Αν στον παραγωγικό συλλογισμό στηριζόμαστε σε μια βεβαιότητα (στη βεβαιότητα της αλήθειας μιας γενικής αρχής), στον επαγωγικό συλλογισμό δεν έχουμε αυτή την πολυτέλεια!
Στον επαγωγικό συλλογισμό με γενίκευση, αρχίζουμε με παρατηρήσεις, μετρήσεις, πειραματικά δεδομένα, μαρτυρίες, στατιστικά στοιχεία, γεγονότα και περιστατικά - δηλαδή από συγκεκριμένες περιπτώσεις -, με σκοπό να φτάσουμε σε ένα γενικό συμπέρασμα.

Είναι αδύνατον όμως να μελετήσουμε όλες τις περιπτώσεις. Μελετάμε ένα (στατιστικό) δείγμα, ένα μέρος μόνο, του συνόλου των περιπτώσεων. 'Όταν λοιπόν κρίνουμε ότι το δείγμα είναι ικανοποιητικό, μπορούμε να γενικεύσουμε διατυπώνοντας το γενικό μας συμπέρασμα.

Αυτή η μετάβαση από τις επιμέρους περιπτώσεις (από τα γεγονότα ή τις μετρήσεις) στο γενικό συμπέρασμα ονομάζεται ΕΠΑΓΩΓΙΚΟ ΑΛΜΑ

Αφού όμως δεν μπορούμε να εγγυηθούμε ότι το συμπέρασμά μας ισχύει καθολικά, πρέπει να έχει πιθανολογικά χαρακτήρα.

Αν, για παράδειγμα, στηριχτούμε στις παρατηρήσεις ότι...
  • Το σπουργίτι πετάει.  
  • Το χελιδόνι πετάει.  
  • Ο γλάρος πετάει.
  • Το περιστέρι πετάει.
Θα μπορούσαμε να γενικεύσουμε και να συμπεράνουμε ότι...
  • Όλα τα πτηνά πετάνε.

Υπάρχουν όμως και πτηνά που έχουν φτερά, αλλά δεν πετάνε! Η κότα, η στρουθοκάμηλος και ο πιγκουΐνος είναι μερικά απ' αυτά. Αυτό σημαίνει ότι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήξαμε δεν έχει καθολική ισχύ. (Δεν ισχύει για όλες τις περιπτώσεις των πτηνών.) Επομένως, πρέπει να διατυπώσουμε με άλλο τρόπο το συμπέρασμά μας:

  • Τα περισσότερα πτηνά πετάνε, ή
  • Σχεδόν όλα τα πτηνά πετάνε.

Και πώς εκφράζουμε γλωσσικά αυτή την έλλειψη της απόλυτης βεβαιότητας στα επαγωγικά μας συμπεράσματα;

  • Είναι πιθανό να...
  • Είναι σχεδόν βέβαιο ότι...
  • Ίσως...
  • Θα μπορούσε να...
  • Σχεδόν όλοι (όλες, όλα)...
  • Το μεγαλύτερο ποσοστό...
ΑΝΑΛΟΓIΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ


(Για πολλούς, ο αναλογικός συλλογισμός θεωρείται ανεξάρτητο είδος συλλογισμού, ο οποίος - τελικά ακολουθεί τους κανόνες του επαγωγικού συλλογισμού). 

Το βασικό σχήμα του αναλογικού συλλογισμού είναι:
[Π1] Τα Α1, Α2, Α3 έχουν την ιδιότητα Ι1, Ι2..
[Π2] Τα Α1, Α2, Α3 έχουν την ιδιότητα Ι3.
[Σ] Γι' αυτό, είναι πιθανόν το Β να έχει την ιδιότητα Ι3.

Παράδειγμα αναλογικού συλλογισμού:
[ΠΡOKEIMENH 1] ο Γιώργος, ο πατέρας του, ο θείος του και ο παππούς του τρώνε μόνο κρέας και τηγανητά φαγητά.

[ΠΡOKEIMENH 2] Ο πατέρας του Γιώργου, ο θείος του και ο παππούς του υπέφεραν από γαστρίτιδα μετά τα τριάντα.

[ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ] Είναι πιθανό λοιπόν να υποφέρει και ο Γιώργος από γαστρίτιδα μετά τα τριάντα.

Η αναλογία μπορεί να είναι κυριολεκτική ή μεταφορική. 

Κυριολεκτική αναλογία αποτελεί το αμέσως προηγούμενο παράδειγμα.

Μεταφορική είναι η αναλογία όταν χρησιμοποιούμε παρομοίωση ή μεταφορά. 'Όταν λέμε, για παράδειγμα, ότι «η ζωή είναι ταξίδι», δημιουργούμε μια μεταφορική αναλογία

Η αναλογία δεν χρησιμοποιείται πάντα με μορφή επιχειρήματος. Στόχος του συγγραφέα μπορεί να είναι η παρουσίαση μιας περισσότερο ζωντανής περιγραφής ή η προσπάθεια να εξηγήσει καλύτερα στον αναγνώστη τη σχέση δύο εννοιών. Γι' αυτόν το λόγο, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν συναντάμε αναλογίες.
Δείτε το παράδειγμα που ακολουθεί:

  • Μπορούμε να παρομοιάσουμε τον ανθρώπινο οργανισμό με ένα εργοστάσιο. Όπως το εργοστάσιο χρειάζεται πρώτες ύλες και ενέργεια για την παραγωγή αγαθών, έτσι και οργανισμός μας έχει ανάγκη από οξυγόνο, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες κτλ., προκειμένου να επιτελέσει τις λειτουργίες του.
ΑΙΤΙΑΚΟΣ  ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Στο επαγωγικό συλλογισμό αιτίας - αποτελέσματος, προσπαθούμε να διαπιστώσουμε αν δύο ή περισσότερα γεγονότα συνδέονται με σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Αν δηλαδή ένα γεγονός Α αποτελεί την αιτία για την εμφάνιση ενός άλλου γεγονότος Β.

Με δεδομένο ότι η αιτία προηγείται πάντα του αποτελέσματος, θα πρέπει να αποφύγουμε την παγίδα να πιστέψουμε πως συνδέονται αιτιακά δύο οποιαδήποτε διαδοχικά γεγονότα. Γι' αυτόν το λόγο, προσπαθούμε να διερευνήσουμε αν ένα γεγονός Α αποτελεί αναγκαία ή / και επαρκή αιτία για την εμφάνιση του αποτελέσματος (του γεγονότος Β).

Ένα γεγονός Α αποτελεί αναγκαία αιτία (ή συνθήκη) για ένα γεγονός Β, όταν, για να πραγματοποιηθεί ή να εμφανιστεί το Β, πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει το Α. 

Η παρουσία οξυγόνου είναι αναγκαία αιτία για την καύση.
Για να έχεις δίπλωμα οδήγησης [ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ]. πρέπει να είσαι 18 ετών. [ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΑΙΤΙΑ]

Ένα γεγονός Α αποτελεί επαρκή αιτία (ή συνθήκη) για την εμφάνιση ενός γεγονότος Β, όταν αρκεί μόνο το Α για να εμφανιστεί το Β. 

Η παρουσία οξυγόνου. μια πηγή ανάφλεξης και ένα εύφλεκτο υλικό είναι επαρκείς αιτίες για την εμφάνιση φωτιάς.

Στο επόμενο παράδειγμα, η αιτία είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκής:
'Όταν κάνει κρύο, [ΑΙΤΙΑ] χιονίζει. [ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ]

Για να χιονίσει, χρειάζονται κι άλλες αιτίες: Να υπάρχει πυκνή νέφωση και να υπάρχουν ψυχρές αέριες μάζες στην ανώτερη ατμόσφαιρα.
Καθεμιά από αυτές τις αιτίες είναι αναγκαία για να προκληθεί το αποτέλεσμα (να χιονίσει). Επαρκείς όμως είναι όλες μαζί. 

2 σχόλια:

  1. Το βασικό σχήμα του αναλογικού συλλογισμού είναι:
    [Π1] Τα Α1, Α2, Α3 έχουν την ιδιότητα Ι1, Ι2..
    [Π2] Τα Α1, Α2, Α3 έχουν την ιδιότητα Ι3.
    [Σ] Γι' αυτό, είναι πιθανόν το Β να έχει την ιδιότητα Ι3.
    Μήπως υπάρχει αβλεψία, και το σωστό είναι:
    Το βασικό σχήμα του αναλογικού συλλογισμού είναι:
    [Π1] Τα Α1, Α2, Α3 έχουν την ιδιότητα Ι1, Ι2..
    [Π2] Τα Α1, Α2 έχουν και την ιδιότητα Ι3.
    [Σ] Γι' αυτό, είναι πιθανόν το Α3 να έχει την ιδιότητα Ι3.
    Με εκτίμηση
    (Διέγραψα σχόλιό μου της 12.7.12 γιατί κι εγώ είχα κάνει εκεί αβλεψία).

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου