ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Ο διάλογος και οι διανθρώπινες σχέσεις

Το πανανθρώπινο αίτημα για δικαιοσύνη πάνω στη γη πολύ απέχει απ’ την πραγματικότητα που, άτομα και λαοί, ζούμε καθημερινά. Ποικίλες και χρονίζουσες διαφορές σε όλα τα επίπεδα ταλανίζουν τον κόσμο μας. Και οι διαφορές αυτές που εξελίσσονται σε διαμάχες συχνά οδηγούν στην αδικία, τη βία και την εξαθλίωση. Τότε θυμόμαστε και επικαλούμαστε το διάλογο, όταν πια γίνεται ολοφάνερο πως η πρώτη και ύψιστη αξία είναι ο άνθρωπος και η μοίρα του.

Πρώτη προϋπόθεση για ένα δημιουργικό και αποτελεσματικό διάλογο είναι η ισοτιμία των διαλεγομένων, η από ίσης θέσεως και ισχύος ηθικού βέβαια χαρακτήρα διεξαγωγή του οποιουδήποτε διαλόγου. Όταν μέσα στο οικογενειακό «σαλονάκι» ο αυταρχικός σύζυγος τρομοκρατεί το «έτερον ήμισυ» ή οι γονείς τα παιδιά ή και αντίστροφα, φυσικό είναι να μην μπορεί να σταθεί διάλογος με δημιουργικά αποτελέσματα· από την αυταρχικότητα και τη βία του δυνατού σωματικά, πνευματικά ή οικονομικά μόνο ταλαιπωρία και δυστυχία μπορεί να προκύψει. Το ίδιο συμβαίνει όταν ευρύτερα σύνολα, κοινωνικές ομάδες ή τάξεις, κράτη και ενώσεις κρατών χρησιμοποιούν για τη διευθέτηση των μεταξύ τους διαφορών το διάλογο ως τέχνασμα, ενώ δεν αναγνωρίζουν στο συνομιλητή τους το δικαίωμα της ισοτιμίας. Ισοτιμία μ’ άλλα λόγια στο διάλογο σημαίνει να μπορεί το κάθε μέρος να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς να επαπειλείται από τα πλεονεκτήματα του άλλου.

Φυσικά δεν επαρκεί η ισοτιμία, για να είναι εποικοδομητικός ένας διάλογος. Όποιο κι αν είναι το αντικείμενο του διαλόγου, πρέπει σίγουρα να είναι πολύ συγκεκριμένο, πολύ καλά διατυπωμένο, με σαφήνεια οριοθετημένο. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που παρατηρούμε ένα διάλογο να λιμνάζει, να παρεκβαίνει σε ασήμαντες λεπτομέρειες και τελικά να μην οδηγεί πουθενά ή μάλλον να οδηγεί στη σύγχυση και την επίταση της παρανόησης. Τρίτη λοιπόν προϋπόθεση είναι η σαφής εκ των προτέρων οριοθέτηση του αντικειμένου του διαλόγου με κοινής αποδοχής υποθέματα. Πόσο συχνά ένας φιλικός ή οικογενειακός διάλογος δεν καταλήγει στη φράση «δε με κατάλαβες»; Και αυτό, γιατί δεν έγινε οριοθέτηση του αντικειμένου, του συζητουμένου. Ένας γενικός και αόριστος διάλογος οδηγεί σε γενικό και αόριστο συμπέρασμα. Συχνά, που καταντά και γελοίο, οι συνδιαλεγόμενοι μπορεί να νομίσουν ότι συμφωνούν. Μόνο όταν έλθουν στην πράξη, τότε διαπιστώνουν ότι είναι αντίθετοι· άλλα έλεγαν κι άλλα εννοούσαν.

Απ’ την άλλη μεριά, η έλλειψη φανατισμού και η διάθεση ακρόασης του συνομιλητή μας, η ειλικρίνεια στην έκθεση των πραγματικών μας απόψεων, η μη απόκρυψη των προθέσεών μας, η σαφήνεια στη διατύπωση των θέσεων και η έγκαιρη γνώση και ενημέρωση επί των πραγματικών δεδομένων μιας κατάστασης αποτελούν τα συστατικά ενός δημιουργικού και παραγωγικού διαλόγου. Εάν στη φάση της διεξαγωγής του διαλόγου έχουμε ξέσπασμα φανατισμού και δογματικής προσήλωσης στις «αρχές» μας, που θα πει στα συμφέροντά μας και μόνο, κάτι που συχνά συμβαίνει, όταν ιδιαίτερα διαλεγόμαστε πάνω σε θρησκευτικά ή εθνικιστικά ή στενά ταξικά ζητήματα, τότε σίγουρα ο κάθε συνομιλητής θα αποχωρήσει όπως ήλθε, περήφανος που δεν «πρόδωσε» αλλά με τα ίδια άδεια χέρια. Και τότε τη θέση του διαλόγου παίρνει η βίαιη αντιπαράθεση, που οδηγεί στην ατομική και συλλογική δυστυχία.

Όσο συνεχίζουμε να πιστεύουμε στην αυταξία του ανθρώπου, τόσο θα πιστεύουμε και θα ελπίζουμε στις ικανότητές του, στο «λόγο» που τον κυβερνά και στο διάλογο που παράγει. Κι άλλο τόσο θα συνεχίζουμε να επικαλούμαστε αυτό το διάλογο για έναν πιο δίκαιο κόσμο.

Ερωτήσεις

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.

Β1. Ποιες προϋποθέσεις θεωρεί ο συγγραφέας απαραίτητες για να αναπτυχθεί ένας εποικοδομητικός διάλογος;

Β2. αίτημα, ζούμε, διαφορές, εξελίσσονται, θυμόμαστε: Γράψτε από μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις παραπάνω.

Φάνης Καλαϊτζάκης, περιοδικό Προεκτάσεις στην εκπαίδευση, τ. 14